Μονή Μεγίστης Λαύρας και Σκύρος

Ο παράδεισος μπορεί να περιμένει

Tου Παντελη Μπουκαλα, «Κ» 5/7/2009

Πάνε χρόνια τώρα. Είχα επισκεφθεί, με φίλους καλούς που δεν φοβούνταν όπως εγώ να οδηγήσουν στην άκρη του γκρεμού, ένα από τα πιο φημισμένα μοναστήρια της Πελοποννήσου, μια αετοφωλιά. Ανάμεσα στα υπόλοιπα κειμήλια που εξέθετε η μονή, το υλικότερο, αφού η υπόσταση και η αλήθεια του δεν προϋπέθεταν την πίστη, όπως συμβαίνει με τα αναρίθμητα λείψανα που κάποτε είχαν εξερεθίσει δικαίως την καγχαστική διάθεση του Εμμανουήλ Ροΐδη, ήταν ένα συμφωνητικό των ηγουμένων της, τον καιρό της Επανάστασης, με τους καπεταναίους και με την Εθνοσυνέλευση. Το μοναστήρι δάνειζε στους Ελληνες (δηλαδή στον εαυτό του, αλλά τέλος πάντων) ένα αρκετά μεγάλο ποσό για τις ανάγκες του Αγώνα, για βόλια, καράβια, τίποτα μισθούς, για τα χρειώδη τέλος πάντων. Οι όροι ωστόσο καμία σχέση δεν είχαν με οποιασδήποτε μορφής χριστιανική γενναιοδωρία, εκείνη που συνοψίζεται με το παράδειγμα των δύο χιτώνων ή με τον ανιδιοτελή πατριωτισμό, που όσο επικολυρικότερα υμνολογείται τόσο αποκαρδιωτικότερα απουσιάζει. Τι προέβλεπε το συμβόλαιο; Αν η Ελλάδα, η δυσκολεμένη και αναγκεμένη Ελλάδα, δεν προλάβαινε να επιστρέψει, μετά τόκου σοβαρού, σχεδόν ληστρικού, τα δανεικά σε ορισμένο χρόνο, τότε στην κυριότητα του μοναστηριού θα περνούσαν τεράστιες εκτάσεις, δημόσιες, ή μάλλον από αυτές που θα γίνονταν δημόσιες, κρατικές, εθνικές (όπως θέλουμε τις αποκαλούμε, έτσι κι αλλιώς το ίδιο απαξιωμένο νόημα υπάρχει σε όλα τούτα τα σχεδόν συνώνυμα), αν βέβαια νικούσε η Επανάσταση κι ερχόταν η ποθητή ελευθερία. Το τι απέγινε, ίσως το δηλώνει η κατοπινή (και σημερινή) περιουσία του μοναστηριού: τεράστια, για να εξυπηρετείται προφανώς το φιλάνθρωπο έργο της.

Συμφωνητικά αυτού του χαρακτήρα μάλλον δεν είναι για να εκτίθενται σε προθηκούλες, για να διαφημίζονται και να διαφημίζουν, αλλά τέλος πάντων χρήσιμη είναι και η αρετή της φιλαλήθειας όταν λείπουν οι άλλες. Να έχει ωστόσο τέτοια συμβόλαια στη διάθεσή της η Μονή Μεγίστης Λαύρας, που να της παραχωρούν το ένα τέταρτο της νήσου Σκύρου (37.000 στρέμματα για την ακρίβεια, από τα οποία τα 1.935 πουλήθηκαν στο ελληνικό Δημόσιο με υπέρογκο τίμημα), δεν φαίνεται πιθανό. Η καταγεγραμμένη ιστορία της εμπλοκής του Αγίου Ορους στην Επανάσταση, πάντως, κάθε άλλο παρά μόνο τιμητικές σελίδες περιέχει: τέλη Μαΐου του 1821 η γενική συνέλευση των μονών στις Καρυές κήρυξε επίσημα την επανάσταση στη Χαλκιδική και όρισε «αρχηγό και υπερασπιστή της Μακεδονίας» τον Φιλικό Εμμανουήλ Παπά από τις Σέρρες, που η στρατιωτική δύναμή του αριθμούσε αρχικά 3.900 αγωνιστές, οι χίλιοι από τους οποίους ήταν Αθωνίτες μοναχοί. Ωστόσο, μετά τις πρώτες αιματηρές ήττες, και σύμφωνα με κείμενο του επαναστάτη μοναχού Νικηφόρου Ιβηρίτη, οι ηγούμενοι των περισσότερων μοναστηριών αποφάσισαν σε μυστική τους σύσκεψη να δηλώσουν υποταγή αποδεχόμενοι τους όρους των Τούρκων (ένας από αυτούς επέβαλε την παράδοση του Εμμανουήλ Παπά), για να συνεχίσουν να χαίρονται τα μέχρι τότε προνόμιά τους.

Αλλά, όπως φρόνιμα ή απλώς κουτοπόνηρα έχει ειπωθεί, «το μοναστήρι να ’ναι καλά», κι από κιτάπια βρίσκουμε. Ας είναι και της Τουρκοκρατίας, από το τέλος της οποίας κλείνουν δύο αιώνες, κι ωστόσο ακόμα δεν έχουν λείψει οι αγαθοί Ελληνες και αγαθότατοι χριστιανοί που επικαλούνται το δίκαιο των πασάδων και των αγάδων. Παρεμπιπτόντως, και ο Ελγιν και οι «κληρονόμοι» του πίσω από το ίδιο δίκαιο οχυρώνονται, μόνο που αυτούς τους καταγγέλλουμε, και μαζί μας υποθέτω ότι τους καταγγέλλουν και οι συμπατριώτες μας που χρησιμοποιούν τα τεχνάσματά του. Κι αν δεν υπάρχει τίποτα υποβοηθητικό των ορέξεών μας από την Τουρκοκρατία, πάμε ακόμα πιο πίσω, στο Βυζάντιο, για να ανακαλύψουμε περγαμηνές (ή «τράγους») όχι τόσο δόξας όσο ύλης και κυριότητας. Κι αν πάλι αυτό το ταξίδι στον χρόνο δεν αποδώσει, υπάρχει πάντοτε η δυνατότητα της χάλκευσης στοιχείων.

Σύμφωνα, λοιπόν, με τον ήδη αποχωρήσαντα εισαγγελέα του Αρείου Πάγου Γ. Σανιδά, η εκχώρηση στη Μονή Μεγίστης Λαύρας του ενός τετάρτου της Σκύρου δεν ήταν παρά ένα επιπλέον περιστατικό παραπλάνησης, από αυτά τα αναρίθμητα «μεμονωμένα» που μας αποδίδουν τα πρωτεία της διαφθοράς πανευρωπαϊκώς. Η διαφορά είναι ότι τώρα δεν «παραπλανήθηκαν» κάποιοι καημένοι (και πλέον καμένοι) υπουργοί και υφυπουργοί, όπως με απαλλακτική πρόθεση είχε ειπωθεί ότι συνέβη στην περίπτωση του Βατοπεδίου, που τόσο αργά την αντελήφθη ο πρωθυπουργός. Αυτή τη φορά παραπλανήθηκαν δικαστικοί, οι οποίοι πήραν την απόφασή τους βασισμένοι σε σωρεία ψευδών στοιχείων και ψευδομαρτυριών ή απλούστατα τη στήριξαν στην κληρονομημένη πεποίθησή τους ότι οι κληρικοί και οι μοναχοί δεν ψεύδονται, όταν μάλιστα θέτουν το χέρι τους στο ευαγγέλιο και ταυτόχρονα αντικρίζουν απέναντί τους τον Χριστό. Να υποθέσουμε ότι δεν έχει γίνει ακόμα γνωστή στη Μονή της Μεγίστης Λαύρας η ένατη από τις δέκα εντολές που δόθηκαν στον Μωυσή, εκείνο το «ου ψευδομαρτυρήσεις κατά του πλησίον σου μαρτυρίαν ψευδή», το οποίο εκμεταλλεύεται την τέχνη του σύστοιχου αντικειμένου ακριβώς για να αποφευχθεί οποιαδήποτε πιθανότητα παρανόησης; Δεν φαίνεται πιθανό. Πιθανότερο είναι ότι το βάρος και αυτής της εντολής και αρκετών άλλων είναι τόσο μεγάλο για ουκ ολίγους μοναχούς και εν γένει «ανθρώπους του Θεού» (εξ επαγγέλματος ή από κλίση, η οποία ενίοτε ορθογραφείται και ως κλήση, από όσους εμφανίζονται σίγουροι ότι έλαβαν μήνυμα και εντολή Θεού) όσο και για ουκ ολίγους λαϊκούς, συμπεριλαμβανομένων όσων είχαν δώσει μάχη σφοδρή για να μην απαλειφθεί από την ταυτότητά τους το «Χ. Ο.»

Πώς να ερμηνευτεί το πάθος για την ύλη και την πολλή περιουσία ανθρώπων ταμένων στον ασκητικό, ακτήμονα βίο, αν δεν δεχτούμε τον εθιμικώς προβαλλόμενο ισχυρισμό ότι μόνο έτσι μπορεί να προκόψει το ανθρωπιστικό τους έργο κι αν δεν καταφύγουμε στη γνωστή φόρμουλα «άνθρωπος είμαι, και τίποτα το ανθρώπινο δεν μου είναι ξένο»; Μία υπόθεση είναι ότι, απαιτώντας τη Σκύρο, η Μονή Μεγίστης Λαύρας, που ιδρύθηκε το 963 μ. Χ. από τον Οσιο Αθανάσιο, θέλησε να επικυρώσει τα αγιορείτικα πρωτεία της, που απειλήθηκαν από τους Βατοπεδινούς, οι οποίοι προσπάθησαν να επιβάλουν τη γραφή του μοναστηριού τους με άλφα γιώτα, και όχι έψιλον, για να εμφανίσουν τη «σωστή ορθογραφία» σαν πειστήριο της παλαιότατης ρίζας της μονής τους, από τον καιρό του Θεοδοσίου. Σύμφωνα με μια δεύτερη υπόθεση, οι Μεγιστολαυρίτες έπεσαν θύματα παρανάγνωσης και παρερμηνείας. Είδαν δηλαδή σε διαφημιστικό φυλλάδιο του νησιού, κάτω από τον τίτλο «Σκύρος – Η γητεύτρα των αισθήσεων!», τη φράση «Ενας ανεξερεύνητος παράδεισος στην καρδιά του Αιγαίου περιμένει να τον ανακαλύψετε!», γητεύτηκαν πνευματικώς και αποφάσισαν να ανακαλύψουν τον επί γης παράδεισο για να γευτούν προοιμιακώς τον ουράνιο. Ο οποίος έτσι κι αλλιώς μπορεί να περιμένει.